پیشگیری از سرطان کبد؛ گام به گام تا یک زندگی سالم‌تر

مجموعه: پیشگیری بهتر از درمان

ورزش و فعالیت بدنی به بهبود عملکرد کبد کمک می‌کند

کبد سالم، زندگی سالم؛ راهنمای کامل پیشگیری از سرطان کبد 

سرطان کبد، یکی از بیماری‌های جدی است که در سال‌های اخیر شیوع آن به طور قابل توجهی افزایش یافته است. عوامل مختلفی از جمله ویروس‌های هپاتیت B و C، مصرف بیش از حد الکل و برخی بیماری‌های مزمن کبدی در بروز این سرطان نقش دارند. اما خبر خوب این است که با آگاهی از عوامل خطر و اتخاذ سبک زندگی سالم، می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل توجهی کاهش داد. در این مقاله، به بررسی راه‌های پیشگیری از سرطان کبد و اهمیت غربالگری به موقع خواهیم پرداخت.

چکاپ‌های دوره‌ای برای بررسی سلامت کبد بسیار مهم است

سرطان کبد چیست؟

سرطان کبد بیماری است که در آن سلول‌های کبد به طور غیرقابل کنترل رشد می‌کنند. کبد در قسمت بالایی شکم، نزدیک معده، روده‌ها، کیسه صفرا و لوزالمعده قرار دارد. مجاری صفراوی داخل کبدی شبکه‌ای از لوله‌های کوچک هستند که صفرا را درون کبد حمل می‌کنند.

کبد وظایف بسیاری بر عهده دارد، از جمله:

• ذخیره مواد مغذی

• حذف مواد زائد و سلول‌های فرسوده از خون

• فیلتر و پردازش مواد شیمیایی موجود در غذا، الکل و داروها

• تولید صفرا، محلولی که به هضم چربی‌ها و دفع مواد زائد کمک می‌کند.

علائم سرطان کبد

در مراحل اولیه، ممکن است سرطان کبد علائمی نداشته باشد که قابل مشاهده یا احساس باشد. با این حال، با بزرگ شدن توده سرطانی، افراد ممکن است متوجه یک یا چند مورد از این علائم شایع شوند. مهم است به خاطر داشته باشید که این علائم می‌توانند توسط سایر شرایط سلامتی نیز ایجاد شوند. اگر هر یک از این علائم را دارید، با پزشک خود صحبت کنید.

علائم سرطان کبد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ناراحتی در قسمت بالایی شکم در سمت راست

• تورم شکم

• توده سخت در سمت راست، درست زیر قفسه سینه

• درد نزدیک کتف راست یا پشت

• زردی (زرد شدن پوست و سفیدی چشم)

• کبودی یا خونریزی آسان

• خستگی غیرمعمول

• تهوع و استفراغ

• بی اشتهایی

• کاهش وزن بدون دلیل مشخص

واکسیناسیون هپاتیت B اولین قدم برای پیشگیری از سرطان کبد

عوامل خطر سرطان کبد

رفتارها و شرایطی که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• اضافه وزن یا چاقی

• ابتلا به عفونت مزمن ویروس هپاتیت B یا ویروس هپاتیت C

• سیگار کشیدن

• مصرف الکل

• سیروز کبد (زخم شدن کبد که می‌تواند در اثر هپاتیت و مصرف الکل نیز ایجاد شود)

• بیماری کبد چرب غیر الکلی (چربی اضافی در کبد که ناشی از الکل نیست)

• دیابت

• هموکروماتوز، وضعیتی که در آن بدن آهن بیشتری از نیاز خود جذب و ذخیره می‌کند.

• مصرف غذاهایی که حاوی آفلاتوکسین (قارچی که می‌تواند روی مواد غذایی مانند غلات و مغزهایی که به درستی نگهداری نشده‌اند رشد کند) 

پیشگیری از سرطان کبد با کاهش عوامل خطر

بسیاری از سرطان‌های کبد می‌توانند با کاهش قرار گرفتن در معرض عوامل خطر شناخته شده این بیماری پیشگیری شوند.

از عفونت های هپاتیت B و C جلوگیری کنید، آزمایش بدهید و آن را درمان کنید

در سراسر جهان، مهم‌ترین عامل خطر برای سرطان کبد، عفونت مزمن با ویروس هپاتیت B (HBV) و ویروس هپاتیت C (HCV) است. این ویروس‌ها می‌توانند از طریق اشتراک سوزن‌های آلوده (مانند در مصرف مواد مخدر)، از طریق رابطه جنسی محافظت نشده و از طریق زایمان از فردی به فرد دیگر منتقل شوند، بنابراین برخی از سرطان‌های کبد می‌توانند با عدم اشتراک سوزن‌ها و استفاده از روش‌های جنسی ایمن‌تر (مانند همیشه استفاده از کاندوم) جلوگیری شوند. انتقال خون زمانی یکی از منابع اصلی عفونت هپاتیت نیز بود. اما از آنجایی که بانک‌های خون ،خون اهدایی را برای این ویروس‌ها آزمایش می‌کنند، خطر ابتلا به عفونت هپاتیت از طریق انتقال خون بسیار کم است.

واکسن هپاتیت B

مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) توصیه می‌کند که همه کودکان و بزرگسالان تا سن 59 سالگی و همچنین بزرگسالان مسن‌تر در معرض خطر ابتلا به HBV، واکسن HBV را دریافت کنند تا خطر ابتلا به هپاتیت مزمن B و سرطان کبد را کاهش دهند.

برای HCV هیچ واکسنی وجود ندارد. پیشگیری از عفونت HCV، و همچنین عفونت HBV در افرادی که واکسینه نشده‌اند، بر درک و اجتناب از برخی از روش‌های انتقال این عفونت‌ها مبتنی است.

غربالگری و آزمایش برای عفونت‌های مزمن HBV و HCV

برخی از افراد ممکن است بدون اینکه حتی متوجه شوند، دچار عفونت مزمن HBV یا HCV باشند. برای کمک به یافتن این عفونت‌ها، CDC توصیه می‌کند که همه افراد 18 ساله یا بالاتر حداقل یک بار در طول عمر خود برای HBV و HCV آزمایش شوند و برخی گروه‌ها از افراد در سنین پایین‌تر یا بیشتر آزمایش شوند. 

درمان عفونت‌های مزمن HBV و HCV

اگر فردی مبتلا به عفونت مزمن HBV یا HCV تشخیص داده شود، درمان و اقدامات پیشگیرانه می‌توانند به کند کردن آسیب کبدی و کاهش خطر سرطان کمک کنند. داروهایی برای درمان عفونت مزمن HCV می‌توانند در بسیاری از افراد ویروس را از بین ببرند و خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش دهند. یک سری داروها می‌توانند برای درمان HBV مزمن استفاده شوند. آن‌ها می‌توانند تعداد ویروس‌ها را در خون کاهش دهند و آسیب کبدی را کمتر کنند. اگرچه این داروها بیماری را درمان نمی‌کنند، اما خطر سیروز را کاهش می‌دهند و ممکن است خطر سرطان کبد را نیز کاهش دهند.

کبد چرب می‌تواند به سرطان کبد منجر شود پس آن را جدی بگیرید

محدود کردن مصرف الکل و دخانیات

نوشیدن الکل می‌تواند منجر به سیروز شود که به نوبه خود می‌تواند به سرطان کبد منجر شود. عدم نوشیدن الکل یا نوشیدن به میزان متوسط می‌تواند به پیشگیری از سرطان کبد کمک کند. از آنجایی که سیگار کشیدن نیز خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد، عدم سیگار کشیدن نیز از برخی از این سرطان‌ها جلوگیری خواهد کرد. اگر سیگار می‌کشید، ترک آن به کاهش خطر ابتلا به این سرطان و بسیاری از سرطان‌های دیگر و بیماری‌های تهدیدکننده زندگی کمک خواهد کرد.

رسیدن به وزن سالم و حفظ آن

اجتناب از چاقی ممکن است راه دیگری برای کمک به محافظت در برابر سرطان کبد باشد. افرادی که چاق هستند بیشتر احتمال دارد که بیماری کبد چرب و دیابت داشته باشند که هر دو با سرطان کبد مرتبط هستند.

محدود کردن قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سرطان‌زا

تغییر روش ذخیره برخی غلات در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری می‌تواند قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا مانند آفلاتوکسین‌ها را کاهش دهد. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در حال حاضر مقرراتی برای جلوگیری و نظارت بر آلودگی غلات دارند.   

درمان بیماری‌هایی که خطر سرطان کبد را افزایش می‌دهند

برخی بیماری‌های ارثی می‌توانند باعث سیروز کبد شوند و خطر ابتلا به سرطان کبد را در فرد افزایش دهند. یافتن و درمان زودهنگام این بیماری‌ها می‌تواند این خطر را کاهش دهد. به عنوان مثال، همه کودکان در خانواده‌هایی که دچار هموکروماتوز هستند باید برای این بیماری غربالگری شوند و در صورت ابتلا به آن درمان شوند. درمان به طور منظم مقدار کمی خون را برای کاهش مقدار آهن اضافی در بدن خارج می‌کند.

الکل یکی از عوامل اصلی آسیب به کبد و افزایش خطر سرطان است

رژیم غذایی برای پیشگیری از سرطان کبد

رژیم غذایی سالم و متعادل یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشگیری از سرطان کبد است. با تغذیه مناسب، می‌توانید به سلامت کبد خود کمک کرده و خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید.

اصول کلی رژیم غذایی برای پیشگیری از سرطان کبد:

• میوه‌ها و سبزیجات: مصرف روزانه انواع مختلف میوه‌ها و سبزیجات سرشار از فیبر، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش التهاب کمک می‌کند.

• غلات کامل: غلات کامل مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و جو دوسر حاوی فیبر فراوان هستند و به حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کنند.

• حبوبات: حبوبات مانند لوبیا، نخود و عدس سرشار از پروتئین گیاهی، فیبر و مواد معدنی هستند و به کنترل وزن و کاهش التهاب کمک می‌کنند.

• آجیل و دانه‌ها: آجیل و دانه‌ها مانند بادام، گردو، تخمه آفتابگردان و کنجد حاوی چربی‌های سالم و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند.

• چربی‌های سالم: مصرف روغن زیتون، آووکادو و ماهی‌های چرب مانند سالمون به کاهش التهاب و بهبود عملکرد کبد کمک می‌کند.

• محدود کردن مصرف گوشت قرمز و فرآورده‌های گوشتی: مصرف زیاد گوشت قرمز و فرآورده‌های گوشتی فرآوری شده با افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد مرتبط است.

• کاهش مصرف قند و شکر افزوده: مصرف زیاد قند می‌تواند به کبد آسیب برساند و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را افزایش دهد.

• کاهش مصرف نمک: مصرف زیاد نمک می‌تواند به افزایش فشار خون و آسیب به کبد کمک کند.

• نوشیدن آب کافی: آب به سم‌زدایی بدن و بهبود عملکرد کبد کمک می‌کند.

غذاهای مفید برای پیشگیری از سرطان کبد:

• سبزیجات برگ سبز تیره: کلم پیچ، اسفناج، کاهو و…

• پیاز و سیر: حاوی ترکیباتی هستند که به مبارزه با سلول‌های سرطانی کمک می‌کنند.

• میوه‌های رنگی: توت‌ها، انار، گریپ فروت و…

• چای سبز: حاوی آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که به محافظت از سلول‌های کبد کمک می‌کند.

• زنجبیل: دارای خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی است.

غذاهایی که باید محدود شوند:

• نوشابه‌های گازدار و آب‌میوه‌های صنعتی: حاوی قند و مواد افزودنی مضر هستند.

• غذاهای سرخ شده و فرآوری شده: حاوی چربی‌های ترانس و نمک زیاد هستند.

• کبد حیوانات: حاوی مقادیر زیادی ویتامین A است که در صورت مصرف زیاد می‌تواند سمی باشد.

• الکل: مصرف بیش از حد الکل یکی از عوامل اصلی بیماری‌های کبدی است.

داشتن یک سبک زندگی سالم بهترین راه برای پیشگیری از سرطان کبد است

سوالات متداول درباره پیشگیری از سرطان کبد

1. آیا ورزش می‌تواند از سرطان کبد پیشگیری کند؟

بله، ورزش منظم یکی از راه‌های موثر برای پیشگیری از سرطان کبد است. ورزش به کاهش وزن، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش التهاب کمک می‌کند که همه این عوامل خطر ابتلا به سرطان کبد را کاهش می‌دهند.

2. آیا رژیم غذایی خاصی برای پیشگیری از سرطان کبد وجود دارد؟

رژیم غذایی سالم و متعادل نقش مهمی در پیشگیری از سرطان کبد دارد. مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و آجیل و محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده، قندها و چربی‌های اشباع شده توصیه می‌شود.

3. آیا برخی از داروها می‌توانند خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهند؟

بله، برخی داروها مانند استامینوفن (پاراستامول) در صورت مصرف بیش از حد و طولانی مدت می‌توانند به کبد آسیب برسانند. بنابراین، باید از مصرف خودسرانه داروها خودداری کرده و همیشه طبق دستور پزشک مصرف کنید.

4. آیا استرس می‌تواند باعث سرطان کبد شود؟

در حالی که استرس به طور مستقیم باعث سرطان نمی‌شود، اما می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و در نتیجه خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله سرطان را افزایش دهد.

5. آیا می‌توان سرطان کبد را در مراحل اولیه تشخیص داد؟

بله، با انجام آزمایش‌های منظم و غربالگری، می‌توان سرطان کبد را در مراحل اولیه تشخیص داد که درمان آن بسیار موثرتر است.

سخن پایانی

در پایان، می‌توان گفت که رژیم غذایی سالم و متعادل، یکی از مهم‌ترین ابزارها برای پیشگیری از سرطان کبد است. با انتخاب غذاهای مناسب و پرهیز از مواد غذایی مضر، می‌توان به سلامت کبد کمک کرده و خطر ابتلا به این بیماری را به طور قابل توجهی کاهش داد. البته، رژیم غذایی تنها عامل موثر نیست و عوامل دیگری مانند سبک زندگی، ژنتیک و محیط زیست نیز در بروز سرطان کبد نقش دارند. بنابراین، برای داشتن یک زندگی سالم و شاداب، توصیه می‌شود که به طور منظم به پزشک مراجعه کرده و سبک زندگی سالمی را اتخاذ کنید.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته