توسط : در ایران باستان، طولانی‌ترین شب سال با نام شب یلدا یا شب چله شناخته می‌شود. شب یلدا از فرهنگ ایران باستان به عصر حالا و خانواده‌ها ما رسیده است. اهمیت ویژه این شب نزد خانواده‌های ایرانی وصف ناپذیر بوده و تقریبا این شب طولانی را در تمامی شهرهای ایران پاس می‌دارند که این رسم به شب یلدا ۱۴۰ نیز رسیده است. فلسفه شب یلدا را می‌توان از چندین جهت بررسی کرد که در ادامه این مقاله هر یک را مفصل توضیح می‌دهیم.
روز و تاریخ شب یلدای ۱۴۰۳
آخرین روز آذر ماه، همیشه شب یلداست؛ چرا که فردای آن روز، اولین روز زمستانی است. در تقویم شمسی، شب یلدای امسال یعنی ۱۴۰۳، در روز جمعه ۳۰ آذر ماه و به تاریخ میلادی برابر با ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴ است.
تاریخچه شب یلدا؛ طولانی ترین شب سال
بیایید کمی به گذشته نگاه کنیم تا ارزش و جایگاه شب چله، این میراث کهن را دریابیم. این سنت دیرینه، نسل به نسل از تاریخ ایران به نسل امروزی رسیده و جایگاه والایی در بین تمامی ایرانیان دارد. شب یلدا در واقع نمادی از امید، همبستگی، پیروزی و روشنایی است. در عصر کنونی ممکن است به این موضوع علاقه پیدا کنید که فلسفه و تاریخچه شب یلدا چیست؟
قدمت شب یلدا به بیش از هزاران سال پیش بازمی‌گردد. بنابراین، نباید به این سنت تنها به چشم یک جشن معمولی نگاه کنیم. این شب که به عنوان بلندترین شب سال نامگذاری شده است، نماد باور عمیق نیاکان ما به پیوند، زایش و چرخه زندگی است.
در دوران زرتشتیان شب یلدا نمایانگر چرخه طبیعت و اهمیت تقویم شمسی بود. به همین خاطر، از آن زمان تا کنون، این شب را با دورهمی‌های صمیمی خانوادگی و خوردن میوه‌هایی مانند انار و هندوانه جشن می‌گیرند. در این مقاله از شاپ پلاس قصد داریم تا به بررسی جوانب مختلف فلسفه شب چله بپردازیم.
دورهمی خانوادگی
یکی از بهترین فرصت‌های برای دورهمی و ایجاد صمیمیت بیشتر بین اعضای خانواده و دوستان، همین شب چله است. ایجاد همبستگی و دورهمی خانوادگی، مهر و محبت را بیشتر می‌کند و روابط را قوت می‌بخشد.
زایش، تولد و روشنایی
در گذشته بر این باور بودهاند که شب یلدا به معنای پیروزی روشنایی و نور بر تاریکی است. تولد دوباره خورشید پس این شب بلند و طولانی، روزها بلندتر و روشن‌تر خواهد شد. در واقع، پیشینیان نتیجه این امر را نماد زایش و تولد مجدد می‌دانستند. حتی اگر بخواهیم به معنای عرفانی شب یلدا بپردازیم، می‌رسیم به اینکه شب یلدا نماد شب‌های سخت و طولانی زندگی است که روز بعد به روشنایی و امید ختم می‌شود.
تغییر فصول
در کشاورزی شب یلدا اولین و مهمترین نشانه تغییر فصل به شمار می‌رفت؛ چرا که شب یلدا به معنای پایان فصل پاییز و شروع فصل سرد زمستانی است. با شروع فصل سرد باید برنامه‌ریزی برای آینده نیز انجام می‌شد.
سپاس‌گزاری
از دیرباز تا کنون، مردم ایران شب چله را جشن می‌گیرند و با این کار، شکر نعمت‌ها را به جای می‌آورند. همچنین، انار و هندوانه نماد خورشید و زندگی هستند و ما را با طبیعت پیوند می‌دهند.
میتراپرستی
با نگاه به تاریخ ایران، به این موضوع پی می‌بریم که آیین مهرپرستی یا میتراپرستی بسیار مهم بوده است. در این آیین، خورشید به عنوان ایزد مهر و نماد زندگی‌بخشی و روشنایی شناخته می‌شود.
ریشه کلمه یلدا از کجاست؟
کمی که به کلمه یلدا دقت کنیم، ریشه تولد یا مولد را در آن می‌بینیم. در واقع، این کلمه ریشه‌ای سریانی دارد. منظور از این نامگذاری، تولد دوباره روشنایی خورشید در آغاز فصل زمستان است. به این موضوع اشاره دارد که زین پس روزها طولانی‌تر و شب‌ها کوتاه‌تر خواهند شد. این مسئله یادآور غلبه نور و روشنایی بر تاریکی و اهریمن است. طولانی‌تر شدن روزها ریشه در علم نجوم و ستاره‌شناسی دارد.
علت جشن شب چله چیست؟
همان طور که پیش‌تر اشاره کردیم، در ایران باستان، آیین مهرپرستی بسیار مورد توجه همگان بوده است. خورشید در این آیین نماد مهر و روشنایی است. علت جشن گرفتن شب یلدا یا شب چله نیز این است که زین پس، خورشید قدرتی دوباره خواهد گرفت. این شب باشکوه را با خواندن نیایش، سپاس‌گزاری از نعمت‌های الهی، خواندن شعر و برافروختن آتش جشن می‌گیرند. از دلایل دیگری که به شب یلدا، شب چله نیز گفته می‌شود، ورود به چله زمستان است.
آداب و رسوم شب چله
شب یلدا به عنوان یک جشن کهن ایرانی، آداب و رسوم خاص خود را دارد. این سنت تاریخی در هر شهر ممکن است جزئیات متفاوتی داشته باشد اما به طور کلی به صورت زیر اجرا می‌شود. به یاد داشته باشید که خرید هدیه شب یلدا یکی از ارکان اصلی این شب است.
دورهمی‌های دوستانه یا خانوادگی
مهمترین رسم شب یلدا، همین دورهمی‌های صمیمانه خانوادگی است. در این شب، به‌طور معمول بزرگ‌ترهای خانواده میزبان هستند و هدیه برای شب یلدا برای فرزندان خود در نظر می‌گیرند.
خواندن اشعار حافظ و شاهنامه
از رایج‌ترین رسم و رسوم شب یلدا، خواندن اشعار و گرفتن فال حافظ است. این رسم، شادی را در بین اعضای خانواده به وجود آورده و امید و خوش‌بینی به آینده را در دل همگان زنده نگه می‌دارد.
چیدن سفره شب یلدا
جذاب‌ترین و زیباترین بخش شب چله، چیدن سفره با خوراکی‌های خاص و کتاب حافظ است. سفره شب یلدا با نام میزد نیز شناخته می‌شود.
خوردن خوراکی‌های خاص
در شب یلدا، خوراکی‌های متنوعی و خاصی در سفره چیده می‌شوند. تمامی این خوراکی‌ها نماد فراوانی نعمت، شادی و سلامتی هستند. لیست خوراکی های شب یلدا را نام می‌بریم که البته هر یک پیامی خاص به همراه دارند. انار و هندوانه از انواع میوه های شب یلدا هستند که در سفره شب یلدا در کنار شیرینی و آجیل قرار می‌گیرند.
انار نماد شادی و باروری، هندوانه یادآور گرما و سرخی آفتاب، شیرینی به منظور خوشبختی و شیرین‌کامی در فصل جدید و آجیل نماد برکت و فراوانی است. در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا لیستی از غذاها و خوراکی‌های خاص این شب را کامل‌تر توضیح دهیم.
برافروختن آتش یا شمع
از آن جایی که شب یلدا، نماد پیروزی روشنی بر تاریکی است، روشن کردن شمع یا آتش نیز همین پیام را به همراه دارد. در واقع با این کار، تاریکی و اهریمن را شکست می‌دهند.
هدیه دادن
در شب یلدا، به منظور محبت و مهربانی بزرگ‌ترها به فرزندان خود هدیه می‌دهند. البته در برخی از شهرهای ایران نیز برای محبت و مهربانی، خانواده داماد برای تازه عروس خود، به دنبال خرید هدیه شب یلدا می‌روند. طلای شب یلدا میتواند یکی از بهترین هدیه‌ها برای تازه عروس‌ها باشد. در ادامه، به چندد نمونه از هدیای مرسوم اشاره می کنیم:
نقل قول و داستان‌سرایی
نقل حکایت‌های قدیمی، خواندن داستان‌های شاهنامه و مرور خاطرات قدیمی، از سوی بزرگ‌ترها به جوانان جمع، از جمله رسوم جالب شب یلدا به شمار می‌رود. همین سنت سبب تقویت ارتباط بین نسل‌ها و همچنین رابطه خانوادگی خواهد شد.
میوه ها و غذاهای شب یلدا
انار و هندوانه، اصلی‌ترین میوه شب یلدا هستند. هر دو میوه گرما و حرارت خورشید را تداعی می‌کنند. با وجود آجیل‌ها، تنقلات و میوهها، شادابی و نشاط شب یلدا دو چندان می‌شود. در ادامه لیستی از میوه های شب یلدا را نام می‌بریم.
انار
دلیل این که انار را نماد برکت و فراوانی می‌دانند، تعداد زیاد دانه‌های آن است که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. اما سرخی رنگ آن، به عنوان نماد سرخی خورشید و گرمای عشق شناخته می‌شود. در شب یلدا به‌طور معمول انار را با گلپر و نمک می‌خورند؛ چرا که طعمی بهتر و خوشمزه‌تر دارد.
هندوانه
درست است که هندوانه یک میوه تابستانی است، اما یکی از میوههای اصلی در سفره شب یلدا به شمار می‌رود. دلیل این که این میوه را نماد گرمی و سرخی خورشید می‌دانند، رنگ قرمز و تابستانی بودن این میوه است. در واقع، از قدیم بر این باور بودهاند که اگر در شب یلدا هندوانه بخورند، از سرما و بیماری در طول فصل سرد زمستان در امان می‌‌مانند.
شیرینی و کیک
در برخی از شهرها رسم دارند تا شیرینی‌های محلی خود را بپزند و در کنار این میوهها قرار دهند. برخی دیگر نیز از کیک‌های آماده یا انواع شیرینی‌ها استفاده می‌کنند تا شیرینی و شادکامی را در هر لحظه حفظ کنند. البته رایج‌ترین شیرینی‌های شب یلدا باسلوق، گز، نقل، باقلوا و قطاب هستند. برای مثال، گیلان یکی از مناطقی است که با پختن شیرینی محلی این رسم را زنده نگه داشته است. کردستان با پخت نان محلی کالک، این رسم را حفظ کرده است.
آجیل و تنقلات
گفتیم که آجیل نیز پای ثابت سفره شب یلدا است. آجیل شب یلدا به‌طور معمول شامل چهار مغز یعنی پسته، بادام، فندق و گردو می‌شود. البته در کنار این چهار مغز، برگه زردآلو، توت خشک و انجیر خشک نیز ترکیب می‌شوند. یکی از جذاب‌ترین بخش‌های تنقلات، ترکیب شاهدانه، برنج تفت داده شده و مغز تخمه آفتابگردان است. نخودچی و کشمش نیز از دیرباز تا کنون از محبوب‌‌ترین آجیل‌های شب یلدا بوده است.
خوراکی‌ها و میوههای مرکباتی
از دیگر خوراکی‌‌هایی که در سفره شب یلدا به چشم می‌خورد، کدو حلوایی پخته شده، لبوی آبپز و شلغم آبپز را می‌توان نام برد. کدو حلوایی و لبوی پخته شده نمایانگر گرما و انرژی در میان سرماست. در کنار این خوراکی‌های خوش طعم و خوش رنگ، میوه‌هایی مانند پرتقال و خرمالو نیز طرفداران بسیاری دارد.
غذاهای محلی
رسم پختن غذای شب یلدا به فرهنگ و آداب هر شهر برمی‌گردد. در برخی مناطق، آش انار یا آش رشته را به عنوان غذای اصلی برای شب یلدا می‌پزند. برای مثال، در شب یلدا در خراسان پخت غذایی به نام دیگچه رواج دارد. مردم آذربایجان نیز رسم دارند تا در این شب، غذایی به نام چیلله پلو را بپزند. مهمتر از نوع غذا، خوراکی‌های خوشمزه و خاص در این شب است که اشاره کردیم. در قسمت “لیست غذای شب یلدا“ درباره آن بطور کامل توضیح داده شده است.
شباهت شب یلدا به مراسم های غیر ایرانی
در فرهنگ‌ها و آینن‌های سایر کشورها، جشن و اعیادی مشابه شب یلدا وجود دارد. جشن کریسمس، همان تولد حضرت مسیح، که محور اصلی آن، تولید و زایش است. جشن ساتورنالیا در رم باستان نیز نماد پیروزی روشنایی بر تاریکی است. هر دوی این جشن‌ها با هدف مشترکی با شب یلدا برگزار می‌شوند و پیوند با طبیعت را تقویت می‌کنند.
بهترین هدیه برای شب یلدا
همان طور که گفتیم اغلب شهرهای ایران رسم دارند تا برای نوعروس خود هدایای متعددی ببرند. در واقع، هدف از هدیه دادن، ادای احترام و محبت و همچنین ساخت یک خاطره دل‌‌انگیز است. از بهترین هدایای شب یلدا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خرید آجیل شب یلدا و تنقلات تزیین شده
- لباس شب یلدا که به‌طور معمول لباس‌های زمستانی هستند
- سبدی از میوههای قرمز مانند انار مزین شده با گل
- خرید طلای شب یلدا
- پارچه‌های زیبا و خوش‌رنگ
اگر قصد دارید تا به بزرگ‌ترهای خود نیز هدیه بدهید، لیست زیر میتواند پیشنهاد بسیار خوبی برای شما باشد:
- لباس گرم و زمستانی
- شال و روسری
- کتاب و صنایع دستی
برای کودکان گزینه‌های زیر نیز میتواند جذاب باشد:
- شیرینی و تنقلات
- هدیه نقدی
- کتاب داستان
- گیره مو یا کش موهایی به شکل هندوانه یا انار
جهت کسب اطلاعات بیشتر لینک زیر را بررسی کنید:منبع
