توسط : قانون حجاب اجباری از اوایل حیات جمهوری اسلامی، یعنی از حدود ۴۵ سال پیش به این سو عملا در ایران پیاده شده و با وجود مقاومت و مخالفت زنان و همراهی بسیاری از مردان، همچنان ادامه دارد.
این مقاومت در سال های اخیر به شدت افزایش یافته و حاکمان ایران را با بحرانی جدی در زمینه مطالبات زنان روبرو کرده است.
در گزارش‌های نهادهای بین‌المللی حقوق بشر مانند عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر، حجاب اجباری به عنوان نقض آشکار حقوق زنان و آزادی‌های فردی شناخته می‌شود. این قوانین به‌ویژه در سال‌های اخیر باعث شده‌اند که بسیاری از ناظران خارجی، ایران را کشوری بدانند که حقوق زنان را به شدت محدود می‌کند.
پیشینه
در ایران، حجاب پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ اجباری شد. قانون حجاب که در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۶۰ به‌طور رسمی اجرا شد، زنان را ملزم می‌کند در اماکن عمومی پوششی مطابق با «موازین اسلامی» داشته باشند.
پوشاندن مو و بدن با روسری، مقنعه، یا چادر الزامی است. پوشیدن لباس‌هایی که بدن را بپوشاند اما به‌عنوان «غیرشرعی» تشخیص داده شود، مانند لباس‌های تنگ یا کوتاه، می‌تواند به برخورد قانونی منجر شود. مطابق قانون جاری، مجازات متخلفان از قانون حجاب اجباری شامل جریمه نقدی، احضار به دادگاه، بازداشت کوتاه‌مدت یا برخوردهای اجتماعی است.
در طول چند دهه حاکمیت جمهوری اسلامی، پایداری زنان برای خواست حقوق‌شان و علیه محدودیت‌های گوناگون از جمله حجاب به چالشی جدی برای مسئولان بدل شده است.
این مقاومت مترقی و تلاش آزادیخواهانه برای احقاق حقوق زنان در طول سال‌ها در قالب اعتراض‌های فردی یا گروهی انجام شده و می‌شود. کارزار یک میلیون امضا، مادران پارک لاله، دختران خیابان انقلاب، آزادی‌های یواشکی و چهارشنبه‌های سفید از جمله کارزارهای شناخته شده با محوریت مبارزه زنان در این سال‌ها بوده است.
مطالبات زنان از سال ۱۴۰۱ و با کشته شدن مهسا امینی و انفجار نارضایتی‌های عمومی در قالب جنبش «زن، زندگی، آزادی» اوج گرفت و منجر به بحرانی عظیم برای جمهوری اسلامی شد که تنها با سرکوب شدید توانست آن را تا حدودی مهار کند.
چاره‌ای که اکنون جناح تندرو حاکمیت ایران برای مهار سرکشی زنان و جوانان اندیشیده ابلاغ قانونی شامل محدودیت‌ها و جریمه‌های شدیدتر از پیش برای بی‌حجابی و بدحجابی است. این قانون خود به محلی برای نزاع سنتی دیگری میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان در درون حاکمیت تبدیل شده، به طوری که مسعود پزشکیان، رئیس جمهور و قاطبه اصلاح‌طلبان طرفدارش چنین می‌نمایند که در برابر آن مقاومت می‌کنند یا می‌خواهند آن را اصلاح کنند.
با گسترده شدن انتقادها به قانون جدید موسوم به «قانون عفاف و حجاب»، ابلاغ این قانون در روز شنبه با دخالت شورای عالی امنیت ملی متوقف شد.
تأثیر حجاب اجباری بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی ایران
تحمیل قوانین حجاب اجباری تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی روزمره زنان در ایران گذاشته است. این مسئله تنها به محدودیت‌های فردی ختم نمی‌شود، بلکه بسیاری از زنان به دلیل حجاب اجباری از حضور در بازار کار یا فضاهای عمومی محروم شده‌اند.
تأثیرات روانی و اجتماعی ناشی از فشار برای رعایت قوانین سختگیرانه پوشش، به کاهش سطح مشارکت اجتماعی زنان انجامیده است. قانون‌گذاری‌های اخیر هم که جریمه‌های مالی یا ممنوعیت دریافت خدمات عمومی را برای بی‌حجابی اعمال می‌کنند، به مشکلات اقتصادی زنان نیز دامن زده است.
آیا در کشور دیگری هم قانون حجاب اجباری وجود دارد؟
در حال حاضر در میان تمام کشورهای جهان، حجاب تنها در دو کشور ایران و افغانستان به‌صورت قانونی و رسمی اجباری است. در این کشورها، دولت‌ها قوانینی وضع کرده‌اند که زنان را ملزم به رعایت پوشش اسلامی می‌کند.
طالبان، حاکمان کنونی افغانستان، از زمان به قدرت رسیدن مجدد در سال ۱۴۰۰، علاوه بر حجاب قوانین و ممنوعیت‌های بسیار سختگیرانه‌تری را علیه زنان وضع کرده‌اند، اما موضوع اینجاست که جامعه جهانی هنوز طالبان را به عنوان حاکمان رسمی افغانستان به رسمیت نشناخته است.
حجاب در دیگر کشورهای مسلمان
باید بین اجباری بودن قانونی حجاب و الزام‌های ناشی از فشارهای اجتماعی و عرفی تمایز قائل شد. تنها ایران و افغانستان هستند که قوانین رسمی برای حجاب دارند، اما در سایر کشورها عوامل فرهنگی یا مذهبی می‌توانند تأثیر مشابه بگذارند.
در کشورهای مسلمان مانند مالزی، اندونزی یا امارات متحده عربی، حجاب به‌صورت اختیاری است و زنان می‌توانند آزادانه بین پوشیدن یا نپوشیدن آن انتخاب کنند. با این حال، در برخی از همین جوامع مسلمان مانند مصر، ترکیه، سودان، پاکستان و بنگلادش فشارهای اجتماعی و مذهبی ممکن است تصمیمات شخصی زنان را تحت تأثیر قرار دهد.
عربستان؛ حجاب در خاستگاه اسلام چگونه است؟
در واقع در برخی کشورهای اسلامی مانند عربستان سعودی، خاستگاه دین اسلام، به طور سنتی محدودیت‌های زیادی در درون خود جامعه برای پوشش زنان وجود دارد، اما تقریبا در همه کشورهای مسلمان حجاب یک پوشش اختیاری برای زنان است و اصلاحات به سمتی می‌رود که آزادی‌های بیشتری به زنان داده شود.
عربستان با اصلاحاتی که ولیعهدش، محمد بن‌سلمان در پیش گرفته، به شدت در حال کاهش فاصله خود با دیگر کشورهای مسلمان از جمله امارات متحده عربی و قطر در زمینه توسعه و پیشرفت است و به ویژه در زمینه حجاب اختیاری روز به روز بیشتر به این کشورها نزدیک می‌شود.
بحث قانون حجاب در ایران در شرایطی بالا گرفته که عربستان با برگزاری کنسرت خوانندگان زن غربی مانند جنیفر لوپز تلاش می‌کند وجهه‌ای مثبت و مداراگر از خود در پیوند با آزادی زنان نشان بدهد.
اما پیش از آغاز اصلاحات بن‌سلمان نیز موارد استثنا برای پوشش زنان در عربستان دیده شده بود. از جمله مقامات زن خارجی گاه بدون حجاب با مقامات رسمی این کشور دیدار می‌کنند و با مردان دست می‌دهند، امری که در ایران تصورناپذیر است.
سایر کشورهای دارای قوانین محدودکننده در زمینه پوشش زنان
در کنار ایران و افغانستان، برخی کشورها نیز قوانین خاصی برای پوشش زنان وضع کرده‌اند، اما این قوانین بیشتر به ممنوعیت حجاب در برخی فضاهای عمومی مربوط می‌شود تا اجبار به آن. برای مثال در فرانسه پوشیدن حجاب کامل مانند برقع یا نقاب در اماکن عمومی ممنوع است. این قانون به بهانه حفظ اصول سکولاریسم تصویب شده است.
در بلژیک نیز مشابه فرانسه، استفاده از پوشش‌هایی که صورت را به طور کامل پنهان می‌کند، ممنوع است.
در مقابل، کشورهایی مانند ترکیه که زمانی محدودیت‌هایی برای حجاب در فضاهای رسمی داشتند، اکنون حجاب را اختیاری کرده‌اند. این تغییرات نشان می‌دهد که مسئله حجاب در نقاط مختلف جهان، بسته به سیاست‌ها و تغییرات اجتماعی، ابعاد مختلفی به خود می‌گیرد.
آیا جمهوری اسلامی کوتاه می‌آید؟
جمهوری اسلامی ایران گر چه تحت فشار شدید افکار عمومی در داخل و خارج برای لغو قانون حجاب اجباری است و تاکنون نیز برای حفظ این قانون تاوان بسیاری داده است، اما ظاهرا حاضر نیست به این سادگی از دست از سر حجاب زنان بردارد. تصویب قانونی بی‌پیشینه برای اعمال محدودیت‌های شدیدتر با مجازات‌های بیشتر برای زنان نشان‌دهنده این سرسختی حکومت است.
در سال‌های اخیر تصاویر زنان و دختران بی‌حجاب در خیابان‌های تهران و دیگر شهرهای ایران در شبکه‌های اجتماعی همرسان می‌شود و گاه حتی خود جمهوری اسلامی به گونه‌ای تلاش می‌کند تا با نمایش غیرمستقیم این تصاویر، به خارجی‌ها نشان دهد که چندان هم در زمینه پوشش زنان سختگیر نیست و زنان پوشش دلخواه خود را دارند.
اما واقعیت آن است که صحنه‌های این‌چنینی حاصل مقاومت و نافرمانی مدنی خود زنان و به ویژه دختران جوان است. مقاومت گسترده زنان جوان که به شکل‌های مختلف از جمله نافرمانی مدنی و انتشار تصاویر بدون حجاب نمود یافته، حاکی از آن است که این نسل نه‌تنها با قوانین محدودکننده مخالف است، بلکه در تلاش است تا از مرزهای سنتی و ایدئولوژیک عبور کند و آزادی‌های بیشتری کسب کند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر به این منبع مراجعه کنید.
