اردن در مناقشه ایران و اسرائیلبشکه باروت خاورمیانه زیر پای ملک عبدالله!

پس از ترور اسماعیل هنیه توسط اسرائیل در تهران که به عنوان مهمان در مراسم تحلیف ریاست جمهوری شرکت کرده بود، سطح تنش در منطقه وارد مرحله جدیدی شده است. ایران متعهد شده است که عملیات انتقام جویانه‌ای را همانند عملیات وعده صادق ترتیب خواهد داد.

به گزارش تابناک، پس از آن رایزنی کشورهای مختلف با ایران به خصوص از سوی کشورهای عربی منطقه خاورمیانه صورت می‌گیرد. سفر ایمن صفدری، وزیر امور خارجه اردن به تهران که حامل پیامی از جانب عبدالله دوم، پادشاه اردن برای ریاست جمهوری جدید ایران نیز در راستای این گفتگوها ارزیابی می‌شود. اردن سه ماه و نیم پیش و در پی پرتاب صدها موشک و پهپاد از سوی ایران به خاک اسرائیل که به تلافی ترور فرماندهان نظامی در کنسولگری سوریه صورت گرفته بود، سیاست بی‌طرفی اتخاذ نکرد و به طور رسمی اعلام کرده بود که «اشیاء خارجی» در حریم هوایی خود را رهگیری کرده است؛ اقدامی مشابه با ایالات متحده و برخی دیگر از متحدان غربی اسرائیل که در پی حمایت از این دولت تروریستی انجام دادند. 

آن زمان، ایران به کشورهای دیگر هشدار داده بود که پای خود را به این معرکه باز نکنند. چهره نگران وزیر مور خارجه اردن در دیدار به همتای ایرانی خود در تهران، گویای اظطراب اردنی‌ها از هشدارهای ایران است. اما آیا اردن در عملیات انتقام‌جویانه احتمالی ایران به اسرائیل جانب احتیاط و بی‌طرفی پیش خواهد گرفت، موضوعی است که فعلا باید صبر کرد و نظاره کرد که اردن از کمک به سامانه‌های رهگیری و پدافندی اسرائیل چه منفعتی را دنبال میکند. 

موقعیت ژئوپلوتیک اردن

اردن در عملیات وعده صادق در مسیر عبور موشک‌ها و پهپاد‌های شلیک شده ایران به خاک اسرائیل قرار داشت. اردن از شمال با سوریه، از جنوب با عربستان سعودی و از سوی شرق با عراق و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری رود اردن (مناطق فلسطینی نشین اسرائیل با حاکمیت جنبش فتح) همسایه است. نیمی از اردن در شرق این کشور را بیابان عربی پوشانده ولی بخش باختری کشور در کنار رود اردن واقع شده و دارای زمین‌های قابل کشت و همچنین جنگل است. بر این اساس، جمعیت و شهرهای اصلی این کشور از جمله امان پایتخت اردن نیز در غرب و شمال غرب آن واقع شده‌اند. 

جمعیت این کشور حدود ۱1٫3 میلیون نفر است که از اوایل سال ۱۹۴۸ و اشغال فلسطین توسط اسرائیلی‌ها بیش از دو میلیون پناهنده فلسطینی را در خود جای داده است. با آغاز بحران داعش در عراق و سوریه نیز پناهندگان این دو کشور نیز به جمع آوارگان در این کشور افزوده شدند. 

سیاست پادشاهی در اردن

نوع حکومت اردن پادشاهی مشروطه و پادشاه کنونی آن ملک عبدالله دوم است. خاندان هاشمی تنها خانواده ای هستند که از زمان بنی امیه قدرت و نفوذ خود را حفظ کرده اند، آنها در دوران عثمانی پرده دار و مسئول تشریفات کعبه بودند و هم اکنون هم تولیت مسجد الاقصی در سرزمین های اشغالی با اردن هاشمی است.

در اردن هیئت وزیران به ریاست نخست‌وزیر، توسط شاه تعیین می‌شود، او همچنین می‌تواند بنا به درخواست نخست‌وزیر هر کدام از اعضای کابینه را اخراج کند. پادشاه می‌تواند با ارائه حکم کلیه قضات را نصب و خلع کند، اصلاحیه قانون اساسی را تصویب کند، اعلام جنگ نماید و به نیروهای مسلح فرمان بدهد.

ملک حسین بن طلال پدر پادشاه کنونی اردن هاشمی

پس از استقلال اردن از بریتانیا، شاه عبدالله اول بر این کشور حکمرانی می‌کرد. پس از ترور شاه عبدالله اول در سال ۱۹۵۱ در اورشلیم پسرش طلال بن عبدالله پس از یک سال و به‌دلیل بیماری اسکیزوفرنی از سلطنت برکنار شد. پس از آن و در زمان سلطنت شاه حسین از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۹۹ وفاداری ارتش به شاه جلب شد و پادشاه به نماد وحدت و ثبات برای بادیه‌نشینان و جوامع فلسطینی اردن، تبدیل شد.

خانواده سلطنتی اردن بر مزار ملک حسین بن طلال

روابط اردن با اسرائیل و آمریکا
اردن با اسرائیل رابطه نزدیک دارد، زیرا خاندان سلطنتی هاشمی در طول جنگ سرد روابط غیررسمی با اسرائیل داشتند تا اینکه ۱۹۹۴ روابط رسمی دو کشور را برقرار کردند. در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۴ پیمان صلح اردن و اسرائیل بین ملک حسین پادشاه اردن و اسحاق رابین با حضور بیل کلینتون رئیس‌جمهور آمریکا و وارن کریستوفر وزیر امورخارجه دولت او منعقد شد. آمریکا در گفتگوهای توسعه و آبادانی سه جانبه اردن و اسرائیل همکاری داشت.

ملک عبدالله دوم پس از فوت پدرش در فوریه ۱۹۹۹ جانشین وی شد. عبدالله به سرعت به تأیید مجدد پیمان آشتی اردن-اسرائیل و تقویت روابط اردن با ایالات متحده آمریکا پرداخت. عبدالله در اولین سال حکومتش ایجاد اصلاحات اقتصادی را در دستور کار خود قرار داد. اردن سعی می‌کند با حفظ پیمان امنیتی با اسرائیل، روابط اقتصادی خود با آمریکا را گسترش دهد. از سال ۲۰۰۰ به این سو، صادرات محصولات تولیدی سبک، بیشتر دربرگیرنده منسوجات و پوشاک تولید شده در مناطق صنعتی استاندارد (QIZ) که بدون تعرفه و سهمیه وارد آمریکا می‌شود، نیروی پیش برنده رشد اقتصاد این کشور بوده‌است. قرارداد تجارت آزاد (FTA) بین اردن و آمریکا در دسامبر ۲۰۰۱ برای حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری دو جانبه منجر به گشترش تجرات اردن با آمریکا شده است. اردن از سال ۲۰۰۳ به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمد.

ملک حسین در کنار فرزندش ملک عبدالله که از مادر انگلیسی متولد شده است

یکی از مهم‌ترین فاکتورها در ارتباط با تلاش دولت برای بهبود رفاه اجتماعی شهروندان، ثبات اقتصاد کلان این کشور است که از دهه ۹۰ به این سو و پس از انعقاد پیمان امنیتی با اسرائیل محقق و میسر شده‌است. میزان تورم قیمت‌ها پایین و گردش پول نیز در اردن با ثبات بوده و نرخ ارز آن از سال ۱۹۹۵ با دلار آمریکا تعیین می‌شده‌است.

سیاست بی‌طرفی و باثبات در اردن

اردن، تقریبا کشوری باثبات در منطقه خاورمیانه است و از عمده خشونت‌ها به خصوص بهار عربی در سال ۲۰۱۰ و حمله داعش در منطقه شامات و حتی درگیری‌ بین کشورهای منطقه از جمله ایران و اسرائیل جنگ اعراب و اسرائیل و جنگ خلیج فارس آسیبی ندیده‌است. اردن همواره سیاست خارجی هواداری از غرب را اتخاذ کرده و پیوند نزدیکی با آمریکا و بریتانیا داشته‌است. البته پایبندی به سیاست بی‌طرفی اردن مبتنی بر اجتناب از درگیری و برخورد و حفظ روابط با همسایگان بر این سیاست مقدم بوده و در خلال جنگ اول خلیج فارس به بی‌طرفی اردن منجر شد. چرا که اردن کشوری کوچک با منابع طبیعی محدود است که با همکاری‌ کشورهای همسایه سعی می‌کند منابع آب، گاز، نفت و دیگر محصولات مورد نیاز خود را تامین کند. 

مهاجرین فلسطینی در اردن

روابط خوب اردن با همسایگان در کنار ثبات آن، باعث شده‌است تا اردن گزینش مناسبی برای بسیاری از مردم مهاجر فلسطین، لبنان، عراق و سوریه در بحران داعش و مهاجران و پناهندگان خلیج فارس باشد. 

در اردن قانونی وضع شده ‌است که می‌گوید غیر از فلسطینی‌های یهودی دیگر فلسطینی‌ها می‌توانند به اردن کوچ کرده و شهروندی آن را به‌دست آورند. این قانون همیشه در مورد دادن اجازه ورود به فلسطینی‌ها اعمال نمی‌شود. در گذشته، اردن به بسیاری از پناهندگان فلسطینی تابعیت داده بود، اما اخیراً شهروندی اردن فقط در موارد نادری داده می‌شود. ۳۷۰٬۰۰۰ نفر از این فلسطینی‌ها در کمپ‌های آوارگان زندگی می‌کنند. همچنین، پس از تصرف کرانه باختری توسط اسرائیل در سال ۱۹۶۷، اردن تابعیت هزاران فلسطینی را لغو کرد، تا هرگونه تلاش برای اسکان دائم از کرانه باختری به اردن را خنثی کند. در مذاکرات پس از عملیات اسرائیل در غزه نیز یکی از خطوط قرمز اردن مخالفت با هرگونه مهاجرت جمعیت فلسطینینان به دیگرکشورها بوده است. 

از زمان شروع انتفاضه دوم اقصی در سپتامبر ۲۰۰۰، اردن با هدف میانه‌روی و اعتدال تلاش کرده‌است تا ارتباط بین اسرائیل و فلسطین را پا بر جا نگه دارد و هر دو طرف را به گفتگوهای معوقه موضوعات مرتبط با وضعیت نهایی منطقه بازگرداند. با وجود این، پس از وقوع انتفاضه اقصی، اردن به همراه مصر سفرای خود را از اسرائیل خارج کردند. پس از نشست شرم‌الشیخ که در ۸ فوریه ۲۰۰۵ در مصر برگزار شد، دو کشور برنامه‌هایی برای بازگرداندن سفرای خود به اسرائیل اعلام کردند.

روابط ایران و اردن

روابط یران و اردن پس از انقلاب اسلامی به چند دلیل روابطی غیردوستانه تلقی می‌شود:

1) وقوع انقلاب ایران بر علیه سلطنت پهلوی و متعاقب آن استقرار جمهوری اسلامی در ایران با شعارهای استقلال طلبانه و ضدیت با قدرت‌های غرب و شرق برای پادشاهان منطقه هشدار آمیز و خصمانه تلقی می‌شد.

ملک حسین اردنی از دوستان نزدیک و صمیمی شاه ایران محسوب می شد و آنها معمولا تعطیلات را با هم می گذاردند؛ بعد از پیروزی انقلاب، اردن بلافاصله در جنگ ایران و عراق از صدام حسین حمایت کردو ایران روابط دیپلماتیک خود را با اردن قطع کرد. به دلیل حمایت اردن از عراق، حتی در طول جنگ خلیج فارس، یک دهه طول کشید تا ایران و اردن بتوانند روابط خود را عادی کنند.

حتی عکسی از شلیک توپ به سمت ایران توسط صدام حسین و ملک حسین در  شهریور 1359 در رسانه های جهان منتشر شد.

2) ایران اتحاد اردن با غرب به ویژه آمریکا را تهدید می‌داند؛ و همکاری اقتصادی کمی بین دو کشور وجود دارد. اردن نیز اغلب ایران را به عنوان عامل بی‌ثباتی در سراسر خاورمیانه متهم می‌کند.

3) اردن در جنگ داخلی سوریه به‌طور غیررسمی علیه دولت بشار اسد در سوریه (متحد ایران) ظاهر شد و حضور طولانی مدت ایران در سوریه را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانست.

4) اردن همچنین با اسرائیل رابطه نزدیک دارد و در سال ۱۹۹۴ روابط دو کشور به طور رسمی برقرار شده است. اما دولت ایران خواستار نابودی اسرائیل است و به پادشاهان عربی منطقه هشدار داده است که بر روی اسب بازنده اسرائیل شرط نبندند.

5) دلیل اصلی دیگر تنش میان اردن با ایران ، روابط با عربستان سعودی است. اردن برای سالهای زیادی به کمک اقتصادی عربستان وابسته بود. اردن همچنین دارای ساختار سیاسی مشابهی با عربستان سعودی است، هر دو پادشاهی عرب که با غرب نزدیک هستند. نفوذ روزافزون ایران در منطقه ، اردن و عربستان سعودی را به هم نزدیک کرده است.

همچنین، در پی حمله ایران به اسرائیل در ۲۶ فروردین ۱۴۰۳ در پاسخ به حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه در همان سال، اردن‌‌ از رهگیری پهپادهای شلیک شده به سمت اسرائیل از طرف ایران در این حمله خبر داد. نیروهای نظامی ایران به اردن نیز اعلام کردند که در صورت هرگونه همکاری اردن علیه ایران، این کشور هدف بعدی حملات، قرار خواهد گرفت. در پی این واکنش‌ها اردن سفیر ایران را احضار و مراتب نارضایتی خود را اعلام کرده بود.

حالا در آستانه رویارویی جدید و احتمالا شدیدتر جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل، اردن نقش ویژه ای درمعادلات آتی خواهد داشت، مرز زمینی اردن با کرانه باختری درفلسطین اشغالی و هم مرز بودن با عراق و احتمال همکاری مستقیم تر اردن با رژیم صهیونیستی برای دفع حملات ایران، اردن را خواهی نخواهی از گوشه دنج خاورمیانه خارج خواهد کرد.

ملک عبدالله اردنی باید سرنوشت دوست صمیمی پدرش، صدام حسین را مرور کند و بداند غرب در نهایت فقط برای نگهداری و حفاظت از  طفل نامشروع خود یعنی رژیم اسرائیل توان و انگیزه دارد و واقعیت های ژئوپلتیکی بالاخره خود را در منطقه نشان خواهد داد.
 
الهه رستم‌نیا

لینک منبع خبر

برچسب ها : الهه,رستم,نیا,روابط,ایران,و,اردن,ملک,حسین,ملک,عبدالله,اردن